Zuivel

Een zuivelvrij dieet betekent dat je geen melk drinkt en geen producten eet waar melk voor gebruikt wordt, zoals kaas, yoghurt en kwark.

Bij praktische tips lees je meer over zuivel vervangen.

Wat is zuivel?

Zuivel is de verzamelnaam voor alle voedingsmiddelen waarvoor melk van zoogdieren gebruikt wordt.

Er zijn lactose vrije producten op de markt die uitkomst bieden als dat de enige reden is waarom je zuivel mijdt. Maar lactosevrije melk is nog steeds zuivel.

Er zijn ook koemelkvrije producten te koop van geiten- of schapenmelk. Ook dat is gewoon zuivel.

Plantaardige melk, yoghurt of kaas is geen zuivel. Dit wordt gemaakt van noten (cashew en amandelen), granen (haver en rijst), peulvruchten (soja, erwten en lupine), kokos of chufa (tijgernoten).

Waarom zuivel mijden?

Er zijn verschillende redenen waarom iemand geen zuivel kan of wil eten. Zuivel wordt vooral gemeden vanwege de suikers (lactose) of de eiwitten die erin zitten. Het bekendste eiwit is caseïne.

Wat is lactose?

Lactose is een suiker die voorkomt alle melk van koeien, geiten of schapen. In alles wat van melk gemaakt wordt zit ook lactose. Soms nog evenveel, soms wordt het door bewerking iets minder. De meeste oude kaas of yoghurt bevat minder of zelfs (bijna) geen lactose meer.

Wat is een lactose intolerantie?

Bij een lactose intolerantie kan je lichaam lactose moeilijk afbreken. Dit komt door een gebrek aan het enzym lactase.

Normaal gesproken breekt dat enzym de lactose af. Maar heb je geen lactase, of te weinig, dan kan onverteerde lactose de dikke darm bereiken. En daar geeft het problemen doordat darmbacteriën de lactose alsnog gaan verteren. Dat geeft soms winderigheid en een opgeblazen gevoel maar het kan ook hele heftige klachten veroorzaken.

Vaak ontwikkel je een intolerantie pas als je ouder wordt, maar er zijn ook (zeldzame) erfelijke vormen van lactose intolerantie. Bij een later ontwikkelde intolerantie kan vaak nog wel wat lactose verwerkt worden in het lichaam. Er is dan weinig lactase aanwezig, maar net genoeg voor kleine hoeveelheden. Bij erfelijke varianten waarbij lactase volledig ontbreekt, is het echt gevaarlijk om lactose binnen te krijgen.

Rijping of fermentatie vermindert lactose. Met een lactose intolerantie kun je daarom soms nog wel harde kaas of yoghurt eten. Soms wordt ook roomboter verdragen vanwege de geringe hoeveelheid lactose. Daarnaast kun je lactosevrije melk drinken of lactosevrije boter eten. Er is geen officiële richtlijn wanneer een product lactosevrij of lactosearm genoemd mag worden. De NVWA hanteert maximaal 0,01 gram lactose per 100 gram/ml voor lactosevrij en maximaal 1 gram lactose voor per 100 gram/ml voor lactosearm.

Wat is een koemelkallergie?

Een koemelkallergie is een reactie van het immuunsysteem voor de eiwitten die in koemelk voorkomen. Bij een allergie gaat het lichaam afweerstoffen maken tegen de eiwitten en dit kan darmproblemen veroorzaken maar ook problemen met de ademhaling of met de huid.

Koe-, geiten- en schapenmelk bevatten verschillende soorten eiwitten. Hierdoor kan iemand met een koemelkallergie vaak wel geiten- of schapenmelk verdragen.

Caseïne sensitiviteit

Er zijn ook mensen die zuivel slecht verdragen zonder aangetoonde koemelkallergie of lactose intolerantie. Soms wordt dit een caseïne intolerantie genoemd, maar dat is geen officiële term en ook wat verwarrend omdat allergie en tolerantie al termen zijn die door elkaar heen gebruikt worden. Ook wordt wel van een caseïne sensitiviteit gesproken. Dat betekent simpelweg dat je gevoelig bent voor caseïne.

Wat is caseïne?

Caseïne is een eiwit dat in alle zuivel voorkomt, en juist ook in kaas (en vooral in harde kazen). Er zijn theorieën die ervan uitgaan dat een bepaald soort caseïne een vergelijkbare uitwerking in de darmen kan hebben als gluten. Het kan de darmwand verzwakken en een lekkende darm vereregeren. Dit zorgt vervolgens voor laaggradige ontstekingen overal in het lichaam.

A1 en A2 caseïne

A1 en de A2 caseïne zijn verschillende soorten caseïne. A2 caseïne komt vooral voor in melk van schapen, geiten en sommige oudere, buitenlandse koeienrassen die het grootste deel van het jaar buiten grazen. In melk van Nederlandse koeien zit vooral A1 caseïne.

De problemen zouden veroorzaakt worden door A1 caseïne. Overigens zijn de wetenschappelijke meningen hierover sterk verdeeld. Bij een lekkende darm zou je dan nog wel zuivel kunnen nemen als dit komt van A2 koeien. Lees meer over A2 zuivel.

Zuivelvrij, maar wel roomboter?

Zuivelvrij betekent in principe ook geen roomboter. Als zuivel gemeden wordt vanwege lactose of eiwitten, dan wordt soms wél roomboter gegeten. Ik gebruik in mijn recepten soms ook roomboter.

Natuurlijk omdat roomboter gewoon ontzettend lekker is, en we mogen al zo weinig. Maar vooral omdat het vaak gewoon goed verdragen wordt. Roomboter bestaat voornamelijk uit vet. En het vet bevat geen lactose of caseïne. Naast het vet bevat roomboter altijd nog sporadisch melkeiwitten. En daardoor dus ook kleine hoeveelheden caseïne. En lactose, omdat dit verbonden is aan de eiwitten.

Bij een echte koemelkallergie zal ook een kleine hoeveelheid caseïne een reactie geven en is het niet mogelijk om roomboter van koemelk te eten. Ook bij een ernstige (vaak erfelijke) lactose intolerantie eet je geen roomboter.

Bij een later ontwikkelde lactose intolerantie of een caseïne sensitiviteit is een kleine hoeveelheid vaak geen probleem. Bij een lactose intolerantie kun je meestal nog wel een kleine hoeveelheid lactose op een dag verdragen. Dit is ook de reden dat binnen het FODMAP dieet roomboter geen probleem is. Maar het blijft persoonlijk, dus een kwestie van uitproberen.

Ook bij het mijden van caseïne vanwege een lekkende darm is roomboter nog toegestaan, en als je dan ergens roomboter van grasgevoerde, vrij buiten lopende A2 koeien kunt krijgen zou dat helemaal fantastisch zijn.